Tục nướng cá tế thần làng Đình Tổ

Theo các bậc cao niên trong làng kể lại, huyền tích “nướng cá tế thần” ở làng Đình Tổ (xã Đình Tổ, huyện Thuận Thành): Phong tục này có từ lâu đời, gắn liền với câu chuyện mang tính huyền thoại về Lê Văn Thịnh - vị trang nguyên khai khoa (người làng Bảo Tháp, xã Đông Cứu, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh).

Để tưởng nhớ đến bậc tiền nhân - vị Trạng nguyên khai khoa/ thái sư Lê Văn Thịnh và dựa vào câu chuyện huyền tích xưa về ông, hằng năm cứ vào dịp lễ hội làng Đình Tổ (ngày 12 tháng 8 Âm lịch, cũng là này mất của ông) người dân làng Đình Tổ lại tổ chức đình đám và thực hiện nghi thức “nướng cá tế thần” và nấu cháo dâng cúng Thành hoàng làng và ông bà tổ tiên cầu cho mưa thuận giáo hoà, mùa màng bội thu, quốc thái dân an... Việc chuẩn bị món cá nướng - lễ vật dâng cúng thành hoàng trong ngày hội làng được tiến hành, như sau: Làng Đình Tổ có 4 xóm, gồm: Xóm Nghè, xóm Đình, xóm Chùa và xóm Sông. Mỗi xóm tiến cử một đội có 3 người khoẻ mạnh, nhanh nhẹn, ai tuổi cao sẽ là đội trưởng. Việc đầu tiên là phải lựa chọn đủ 3 con cá Mè to, mình dài vừa khít cái lá dong (còn gọi là mè lá dong), thường mỗi con cũng nặng khoảng 3 - 4 cân. Gia đình người nào được đội mình giao nuôi cá thường phải chuẩn bị từ đầu năm và coi đó là phúc lớn, là niềm vinh dự cho cả gia đình, dòng họ. Đến ngày 6 tháng 8 Âm lịch, cá được bắt lên, mổ moi và không chặt đuôi, để nguyên vây, vẩy, bụng cá được nhồi đặc lá chuối khô. Trước khi nướng cá, gia chủ cho đào ba hố nhỏ giữa nền nhà, dùng ống tre tươi tách đôi xuyên qua hai mang xuống bụng cá rồi cắm phía đầu xuống hố đất; sau đó dùng cành cây duối khô hoặc loại cây gỗ thơm đốt lấy than cho xuống hố đất (chuẩn bị sẵn giữa nhà) tạo hơi nóng để nướng cá cho đến khi chín bằng than củi, nhưng đảm bảo vàng đều, không để bị cháy... Sau khi cá nướng xong, dùng chiếc bồ cót mới mua treo ngược lên xà nhà để cất giữ cá. Trong thời gian chờ ngày hội thi, gia chủ mổ 3 con lợn cọc thết đãi gia đình anh em trong đội và đại diện các gia đình trong xóm cùng vui chung ... Sáng ngày 11-8 Âm lịch, cá được đưa lên kiệu, miệng ngậm một bông hoa dâm bụt, chờ các bậc cao niên cùng trai tráng trong làng mang cờ lệnh “trống giong cờ mở” vào rước cá ra đình làng dự hội thi “cá lễ vật” và thực hiện nghi thức tế lễ. Đoàn rước cá đi đến đâu dân làng đi theo cùng hân hoan ngênh đón, đưa kiệu rước đến sân đình... Trưa ngày 12-8 Âm lịch, sau khi tổ chức dự thi “cá lễ vật” và dâng lễ tế thánh, ban khánh tiết lễ hội tổ chức đoàn rước cá, gồm 4 kiệu (long đình) đi giữa và ngựa trắng, kiệu bát cống, cờ thần, đồ tế khí (bộ Binh pháp bát bửu) và phường bát âm, trống chiêng, tù và... dẫn trước, dân làng đi theo sau tiếp tục hành trình rước từ đình ra nghè và dừng lại tại bãi sân đất phía trước nghè để tế “Mộc dục” rồi lại rước về đình và kết thúc. Sáng ngày 13-8 Âm lịch, người dân trong làng và khách thập phương lại cờ hoa, chống lệnh náo nức lên dốc đê đầu làng chờ đón đoàn rước kiệu long đình từ làng Lệ Chi (Gia Lâm - Hà Nội) một làng kết chạ với làng Đình Tổ sang cùng thực hiện nghi thức lễ Thành hoàng, tế lễ công đồng và chung vui cùng đông hội...
Tục thi “nướng cá tế thần” và nghi thức dâng “cá lễ vật” trong ngày hội làng - Nét đẹp văn hoá dân gian tại lễ hội làng Điềng (Đình Tổ) đã được trao truyền qua nhiều thế hệ và thành lệ tục truyền thống riêng có ở nơi này. Hiện nay, cụm di tích, gồm: Đình, nghè, chùa và lăng mộ Thái sư Lê Văn Thịnh của làng Điềng xưa, Đình Tổ nay được công nhận và xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia từ năm 2001. Trong đình làng vẫn lưu giữ được hai bức hoành phi cổ, có nội dung: “Khai quốc Trạng nguyên” và “Tiền triều lương sứ”, nhân dân địa phương đã luôn làm tốt công tác giữ gìn, bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá tín ngưỡng của di tích. Ba năm trước, với sự đóng góp công sức, tiền của của nhân dân địa phương, có sự quan tâm hỗ trợ kinh phí của tỉnh Bắc Ninh và thập phương công đức. BQL di tích làng Đình Tổ đã tiến hành thành công một đợt đại trùng tu toàn bộ cụm di tích, gồm: Đình, nghè, chùa và lăng mộ của Thái sư Lê Văn Thịnh. Đến nay mỗi lần đến thăm quan và làm lễ Thành hoàng làng, chúng tôi đều nhận thấy khu di tích này ngày một khang trang tố hảo, xứng tầm là nơi thờ cúng và ghi nhớ công đức của vị Trạng nguyên khai khoa, vị thái sư đầu triều - triều đại nhà Lý và vua Lý Công Uẩn, vị vua hiền đức vang bóng một thời, mở ra kỷ nguyên Đại Việt rực rỡ nhất trong lịch sử Việt Nam.